Kiedy Łysobyki były miastem… i wcześniej

Od wczesnego średniowiecza do XII w. – Na obszarze gminy Jeziorzany najstarsze skupiska osadnicze zostały stwierdzone na terenie dzisiejszej miejscowości Blizocin. Współcześnie ochroną archeologiczną objętych pozostaje 9 takich stanowisk.

X-XII w. – W obrębie dzisiejszych Jeziorzan występuje również dziewięć skupisk osadniczych. Jedno z nich to zagroda z X wieku usytuowana na tzw. Wilczych Dołach zbadana przez archeologów w 1998r.

XIII w. – W źródłach notuje się wieś Przetoczno.

XV w. – – Najprawdopodobniej w tym wieku lokowana została wieś Blizocin. Były to dobra królewskie, pozostałością z tego czasu jest nadal używana nazwa traktu zwanego „Droga Królewska”. W 1548 r. król Zygmunt II August podczas obrad sejmu podarował dobra blizocińskie swojemu oponentowi Stanisławowi Lupa Podlodowskiemu, który w zamian za to publicznie zaprzestał krytyki małżeństwa króla z Barbarą Radziwiłówną. Skoro to nadanie usatysfakcjonowało Podlodowskiego, to należy przyjąć, że dobra te były już dobrze zagospodarowane i lokowanie Blizocina w XVw. jest prawdopodobne. Językoznawca Stanisław Rospond miano Blizocin, w odniesieniu do innej miejscowości o tej samej nazwie, wywodzi od imienia własnego : Blizan, Blizbor.

– Wola Blizocka to miejscowość lokowana w średniowieczu. Wskazuje na to pierwszy człon nazwy. W średniowieczu mieszkańcy lokowanych miejscowości korzystali z „wolnizny”, czyli okresu, w którym nie płacili podatku na rzecz właściciela ziem. Często nazwa „wolnizna” tworzyła część nazwy miejscowości, czyli Wola od „wolnizny”. Drugi człon Blizocka mógł się wywodzić od imienia Blizar, Blizbor. Podobnie jak w przypadku Blizocina dobra te król Zygmunt II August podarował swemu oponentowi Stanisławowi Lupa Podlodowskiemu.

1494 – Król Jan Olbracht na sejmie w Sochaczewie wystawia Mikołajowi z Ostrowa, wojewodzie lubelskiemu i sandomierskiemu, przywilej zezwalający na budowę miasta we wsi Przetoczno.

1498 – Król Jan Olbracht zezwala Mikołajowi z Ostrowa, wojewodzie lubelskiemu i sandomierskiemu, na lokację miasta. Lokacja nadaje prawa miejskie wsi Przetoczno. Od tej chwili w Przetocznie mogą odbywać się trzy jarmarki w roku ” pierwszy na święto Zwiastowania Marii Panny, drugi na Nawiedzenie i trzeci na Św. Barbarę oraz cotygodniowe targi w poniedziałki”. Mikołaj nie dokonał lokacji, dlatego Przetoczno miało charakter wsi parafialnej.

1530 – Jan Zbąski uzyskuje potwierdzenie przywileju z 1498r. nadanego przez króla Zygmunta Starego. Dokument wpisany zostaje do Akt Ziemskich Stężyckich w 1781r. i wtedy jeszcze raz potwierdza go i rozszerza król Stanisław August Poniatowski.

1533 – W Przetocznie Łukasz Zbąski, brat Jana, potwierdza dokument lokacyjny, w którym określa się, iż miasto usytuowane będzie na wyspie Wieliska. Zbąski sprawił, iż miasto faktycznie zaczęło powstawać. Wymierzono place na zabudowania, ogrody i łąki, wytyczono rynek i przebieg ulic. Określono także prawa i powinności mieszczan. Nowa osada miejska zwana Nowe Przetoczno przez krótki okres czasu nosi nazwę Łukaszowo.

– Lokacja miasta nie jest przypadkowa, jego położenie bezpośrednio nad rzeką Wieprz sprawia, że przez wiele stuleci rzeka służy jako naturalna arteria komunikacyjna do spławiania głównie drewna i zboża w kierunku Wisły i Gdańska. Transportem towarów zajmują się flisacy, zwani orylami. Flis upada wraz z rozwojem transportu kolejowego na początku XX wieku.

1542 – Właściciel Łysobyk przekazuje miastu browar po spaleniu poprzedniego.

Druga połowa XVI wieku– Przetoczno zamieszkuje ponad 200 mieszkańców.

1569 – Po raz pierwszy w dokumentach odnotowana zostaje nazwa Łysobyki. Miasto liczy wtedy 411 mieszkańców.

1598 – Kościół katolicki w Łysobykach z woli Zbąskich, wyznawców kalwinizmu, zamieniony zostaje na zbór kalwiński. W efekcie zniszczone zostają dotychczasowe akta parafialne.

1662 – Jan Stanisław Zbąski przywraca katolikom kościół w Łysobykach.

1664– Według rejestru poborowego folwark Przytoczno będący własnością ks. Jana Zbąskiego zamieszkuje 9 osób ze służby plebańskiej i 145 poddanych.

1672 – Stanisław Beniowski, właściciel miasta, nadaje mieszkańcom Łysobyk pola zwane Zwierzyniec. Od północy pola te przylegają do łąk dzisiaj zwanych Krzywie. Jeszcze w XIX w. funkcjonowała dla tego terenu nazwa Krzywiec.

1673 – Potop szwedzki negatywnie wpływa na demografię Łysobyk. Z liczy 411 mieszkańców w 1569r. populacja miasteczka spada do jedynie 220 osób.

1676 – Odnotowano, iż w Łysobykach zamieszkuje 15 Żydów płacących podatek.

1694 – bp. Szembek dokonuje konsekracji kościoła pod wezwaniem Św. Trójcy.

1758 -Rzemieślnicy łysobyccy zakładają cech tkacki. Uznawany jest on za najstarszą tego typu organizację rzemieślniczą w Łysobykach. W późniejszym czasie powstają jeszcze cech szewski i garncarski.

1764 – Biskup Sołtyk pozwala Żydom założyć szkołę w Łysobykach.

1768–81 – Tadeusz Przyłuski, właściciel Łysobyk i dóbr Przytoczno, finansuje usypanie grobli i budowę mostów na dołach między Łysobykami a Drewnikiem.

– Dziedzic wchodzi w konflikt z mieszczanami i pozbawia ich wielu gruntów i łąk.

1790 – Z powodu braku popytu na piwo i miód pitny mieszczanie łysobyccy rezygnują z produkcji tych trunków na sprzedaż.

– W Łysobykach odnotowano 48 Żydów, zaś na terenie całej gminy 85 osób tej narodowości.

1793 – W wyniku zmian administracyjnych Łysobyki i miejscowości, tworzące później gminę Łysobyki, znalazły się w woj. lubelskim w ziemi sandomierskiej. Dotychczas obszar ten należał do województwa sandomierskiego i ziemi stężyckiej.

1795 – Po III rozbiorze Polski teren dzisiejszej gminy Jeziorzany włączony zostaje do zaboru austriackiego w tzw. Galizcji Zachodniej. Natomiast od 1796 r. obszar naszej gminy leży w cyrkule łukowskim z siedzibą w Radzyniu Podlaskim, a od 1802 r. w cyrkule mińskim. Rok później, czyli w 1803r. w cyrkule siedleckim. Taki stan utrzymuje się do 1809 roku.

1798 – Ks. Grzegorz Gromski kończy budowę kościoła. Świątynia staje się pierwszym murowanym budynkiem w Łysobykach.

1801 – Po bankructwie ostatniego właściciela ziem zwanych kluczem łysobyckim, majątek zaczyna rozpadać się na części. Dzierżawcy przejmują w posiadanie poszczególne posiadłości, dając zaczątek późniejszym majątkom ziemskim, takim jak np. Przytoczno czy Kawęczyn.

– Właścicielem Kawęczyna w 1817r. zostaje Feliks Łapczyński. Po tragicznej śmierci córki Felicji sprzedaje posiadłość Janowi Bartoldowi, zaś od Bartolda Kawęczyn nabywa Jan Głuchowski. Z końcem XIX wieku nowym właścicielem majątku jest Aleksander Olędzki, który w okresie międzywojennym przekazuje dobra kawęczyńskie swemu synowi Stanisławowi, ostatniemu właścicielowi Kawęczyna.

– Dobra przytockie w 1840r. nabywa Adam Wessel i przekazuje je swej córce Mariannie, żonie Wojciecha Przanowskiego. Małżonkowie stają się jedynymi właścicielami Przytoczna po śmierci Wessela w 1853. Kolejni właściciele to rodzina Kuszell. Córka Przanowskich Walentyna poślubia Ignacego Kuszlla i wnosi w wianie Przytoczno. Ich syn Wacław Kuszell odziedziczył dobra przytockie w 1903r. po śmierci swego ojca Ignacego. Ostatnim właścicielem Przytoczna jest Kazimierz Kuszell, syn Wacława, przejmuje majątek w 1922r.

1809 – Galicja Zachodnia zostaje włączona do Księstwa Warszawskiego, a Łysobyki i okoliczne miejscowości wchodzą do departamentu siedleckiego i powiatu garwolińskiego.

1810 – Łysobyki zamieszkuje 640 mieszkańców.

1816 – Nowo utworzone Królestwo Polskie podzielone zostaje na województwa. Łysobyki znalazły się w województwie podlaskim i powiecie radzyńskim. W latach 1837-42 wprowadzone zostają zmiany w nazewnictwie: województwa stają się guberniami, obwody powiatami, a powiaty okręgami. W efekcie Łysobyki znajdują się w guberni podlaskiej, obwodzie i powiecie radzyńskim, zaś od 1844 r. w wyniku połączenia guberni podlaskiej i lubelskiej Łysobyki były w guberni lubelskiej. Taki podział utrzymuje się do roku 1866.

1817-1820 – Ratusz, siedziba władz miasta Łysobyki, ulega zniszczeniu.

1820 – Zgodnie ze spisem, w Łysobykach mieszka: 23 wyrobników, 5 szynkarzy, 1 winiarz, 1 piekarz, 2 krawców, 2 rzeźników, 1 gorzelnik, 1 kupiec, 66 rolników, 14 garncarzy, 1 szewc, 4 tkaczy, 1 kołodziej, 1 kowal, 1 ubogi. Ogólna liczba mieszkańców wynosi 765, w tym 157 Żydów.

1827 – Liczba mieszkańców Łysobyk wzrasta do 964, w tym 269 Żydów. W Przytocznie zaś mieszka 455 mieszkańców.

1831 – Powstanie listopadowe dociera w okolice Łysobyk. Wojska powstańcze dowodzone przez gen. Karola Turno staczają bitwę na północ od Przytoczna, w literaturze zwaną Bitwą pod Łysobykami. Głównodowodzącym korpusem wojsk polskich jest gen. Antoni Jankowski, a korpusem wojsk rosyjskich gen. Rudiger.

– Miejscowości obecnej gminy Jeziorzany nawiedza epidemia cholery. W aktach zgonów (zejść) parafii Łysobyki z 1832 r. potwierdza się śmierć 32 osób.

– w protokole powizytacyjnym poświadcza się istnienie szkoły w Łysobykach, do której uczęszcza 50 dzieci.

1855 – W wyniku kolejnej epidemii cholery umiera 103 osoby, w tym 35 w Łysobykach, 52 w Przytocznie i 16 w Krępie.

1857 – Łysobyki liczą 1120 mieszkańców, z czego 443 to osoby narodowości żydowskiej.

1859 – Mieszkańcy Krępy fundują parkan wokół cmentarza.

– Wielki pożar ogarnia Łysobyki, płonie 20 domów.

– Marianna Przanowska i jej syn Adam właściciele majątku w Przytocznie, spisują akt notarialny ustanawiający powstanie wsi Walentynów.

1863 – Za wspieranie Rosjan w czasie powstania styczniowego mieszkańcy Łysobyk dokonują egzekucji swojego burmistrza Franciszka Dembińskiego.

– W bitwie pod Wróbliną ginie urodzony w Kawęczynie (obecnie Krępa) Emil Łapczyński, światowej sławy pianista, syn dziedzica kawęczyńskiego majątku.

– W źródłach odnotowuje się funkcjonowanie szkoły w Woli Blizockiej.

1864 – Władze carskie, w odwecie za egzekucję burmistrza Franciszka Dembińskiego, wieszają w Łysobykach mieszczanina Jana Tarczyńskiego i włościanina Romualda Turkowskiego. Paszkowskiemu udaje się zbiec za granicę, ale po powrocie zostaje aresztowany i zesłany na Sybir, gdzie umiera. Pozostali powstańcy: Edward Hohtanzier, Fryderyk Frest, Wincenty Broniewski, Bronisław Jaskulski i Władysław Wnętrzowski powieszeni zostają 4 grudnia 1864 w Warszawskiej Aleksandrowskiej Cytadeli.

– W wyniku represji carskich po klęsce powstania styczniowego parafii Łysobyki odebrana zostaje część gruntów.

1866- Władze carskie dokonują zmian w podziale administracyjnym. Obszar przyszłej gminy Łysobyki pozostaje w guberni siedleckiej, ale przechodzi z powiatu radzyńskiego do powiatu łukowskiego. Taki stan trwa do roku 1912.

– Kolejna, trzecia epidemia cholery. Zachorowało 82 osoby, a zmarło 35. Choroba jeszcze raz nawiedzi mieszkańców w roku 1892. .

1870 – Na mocy ukazu carskiego z grudnia 1869 r. z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1870 r. Łysobyki tracą prawa miejskie. Utworzona zostaje wówczas gmina Łysobyki. Jej granice administracyjne wyznaczają miejscowości: Blizocin, Wola Blizocka, Przytoczno, Krępa z Kawęczynem, Podlodów z Podlodówką, Lendo Wielkie, Walentynów, Niedźwiedź, Natalin, Zielony Kat, Ferdynandów, folwarki Mściska i Wojciechów. Pomimo utraty praw miejskich mieszkańcy Łysobyk jeszcze długo utrzymują w świadomości swoją szczególną pozycję społeczną. W jednym z aktów urodzenia z 1886 r. przy matce dziecka zapisano ”Szlachcianka z Łysobyk”, zaś przy ojcu „Mieszczanin z Łysobyk”. Znani są z imienia i nazwiska burmistrzowie miasteczka pełniący swój urząd w latach 1818-1870r.:

1. Jan Dembczyński 1818-1826

2. Wincenty Szubrański 1826-po 1830

3. Piotr Kuligowski 1836-1841

4. Antoni Rubaszkiewicz 1841-1850

5. Ksawery Broniewski 1850-1857

6. Aleksander Libicki 1857-1858

7. Franciszek Dembiński 1858-1863

8. Jan Grądzki 1863-1865

9. Gilewski 1863-1866

10. Seweryn Kamieński 1866

11. Apollon Kurowski 1866-1867

12. Truskowski 1867-1868

13. Jan Grądzki 1868-1870

Dodaj komentarz